هر چند صنعت پتروشیمی کشور از خرداد سال ۹۷ در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفته، اما واقعیت این است که حتی در شرایط تحریم فروش محصولات پتروشیمی بسیار سهل‌تر از فروش نفت است و در واقع صنعت پتروشیمی توانسته کشور را در مقابل بسیاری از تهدیدات مقاوم کند. از این رو بخش قابل توجهی از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به ترسیم نقشه راه توسعه صنعت پتروشیمی اختصاص دارد. حال به باور کارشناسان این صنعت سال ۱۴۰۱ از چند نظر دارای ویژگی‌های بارزی در حوزه برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای به ویژه در حوزه صنایع بزرگ است. مدیران منصوب دولت سیزدهم در حال تبیین سیاست‌های دولت در حوزه‌های گوناگون هستند، سند برنامه پنج‌ساله هفتم در این سال تدوین خواهد شد و همچنین تکلیف مذاکرات وین قاعدتا طی چند ماه آینده مشخص خواهد شد.
سه مولفه کلیدی برای تولید، عرضه و صادرات صنایع مادر
در همین رابطه پیش‌تر مدیرعامل «شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران» در گفت‌وگویی به سه نکته مهم اشاره کرده که در صورت تحقق نوید‌بخش دوران جدیدی از این صنایع بزرگ در عرصه اقتصادی و صنعتی کشور است. مواردی که مرتضی شاهمیرزایی از آنها نام برده بود شامل بازنگری در برنامه‌های توسعه صنعت پتروشیمی متناسب با اقلیم و شرایط جغرافیایی کشور، تاکید بر اجرای سیاست تکمیل زنجیره ارزش و توسعه متوازن و سرمایه‌گذاری حدود ۳۶ میلیارد دلاری برای اجرای طرح‌های توسعه این صنعت در برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه کشور است.
در همین راستا به باور کارشناسان این صنعت، طرح‌های پتروشیمی واقع در موقعیت مناسب جغرافیایی که علاوه بر حفظ ملاحظات زیست محیطی و اکولوژیکی یک منطقه، زمینه توسعه صنایع پایین‌دستی را نیز داشته باشد، می‌تواند جذابیت‌های اقتصادی بهتری برای جذب سرمایه‌گذاری‌های پیش‌بینی‌شده توسط بنگاه‌های بزرگ اقتصادی داخلی و حتی سرمایه‌گذاران خارجی داشته باشد.
وحید رازافزون «رئیس دبیرخانه ستاد مکران» با بیان اینکه یکی از مناطقی که اکنون دارای پیش‌نیازهای بالقوه بوده بخش جنوب شرقی کشور است که طی یک دهه گذشته تحت عنوان طرح توسعه سواحل مکران مورد توجه قرار گرفته است. ادامه داد: مطابق مطالعات پیشین در حوزه صنعت پتروشیمی، چابهار به عنوان یکی از مناطق دارای مزیت شناسایی شده و از میانه‌های دهه ۹۰ مجتمع پتروشیمی مکران در منطقه آزاد چابهار در حال اجرا است. البته این تنها منطقه دارای مزیت نیست، بلکه شرق استان هرمزگان نیز در مطالعات آمایش سرزمینی به عنوان پهنه حوزه انرژی و صنایع وابسته شناسایی شده است.
مکران و غفلت از یک منبع اقتصادی بزرگ
راز افزون در پاسخ به این سوال که سرمایه‌گذاران حوزه پتروشیمی تا چه میزان به این مزیت‌های بالقوه روی خوش نشان خواهند داد و اجرای طرح‌های توسعه‌ای را به سمت جنوب شرق کشور حرکت خواهند داد، گفت: همان‌طور که در صحبت‌های مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر آن تاکید شده، طرح‌های توسعه‌ای باید متناسب با اقلیم منطقه باشد و با توجه به اینکه صنایع بالادستی پتروشیمی جزو صنایع آب‌بر به حساب می‌آید و با توجه به وضعیت مدیریت منابع آب کشور در فلات مرکزی ضرورت دارد طرح‌های توسعه‌ای در مناطق ساحلی پیش‌بینی شود و البته همان‌گونه که گفته شد، باید ملاحظات زیست‌محیطی را در نظر گرفت تا با رشد صنایع سنگین، زیست‌بوم مناطق ساحلی دچار مخاطره نشود. این امر صرفا برای احداث مجتمع‌های پتروشیمی نیست و توسعه صنایع پایین‌دستی برای تکمیل زنجیره ارزش هم دارای اهمیت ویژه‌ای است.
به واسطه اینکه تاکنون چشم‌انداز روشنی از وضعیت زیرساخت‌های این مناطق لحاظ نشده سرمایه‌گذاران اشتیاقی برای ورود به منطقه مکران از خود نشان نداده‌اند و این موضوع چه در منطقه چابهار و چه در منطقه جاسک صدق می‌کند.
«رئیس دبیرخانه ستاد مکران » در ادامه خاطرنشان کرد: زمانی که خطوط انتقال گاز به مقاصد پیش‌بینی‌شده برسد، وقتی مخازن ۱۰ میلیون بشکه‌ای نفت در جاسک تکمیل شود، صاحبان صنایع سنگین یا صنایع نیمه سنگین با انگیزه بیشتری در منطقه حضور پیدا می‌کنند. وقتی کارخانه پتروشیمی به مرحله راه‌اندازی و تولید محصول نزدیک شود، صنایع وابسته به پتروشیمی در این منطقه با انگیزه و سرعت بیشتری ورود می‌کنند و در بازه زمانی کوتاه‌تری سعی می‌کنند از ظرفیت‌های به وجود آمده در منطقه استفاده کنند.
پایان خام‌فروشی با توسعه پتروپالایشی‌ها
وی با تاکید بر اینکه زمان خام‌فروشی در این مناطق به پایان رسیده است گفت: باید افق دیدمان را از این وسیع‌تر کنیم و به موازات کشورهای پیشرو در حوزه تکنولوژی، زمینه فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و نیز صنایع درآمدزا، چند‌وجهی و استراتژیک را فراهم کنیم. زمانی که زیرساخت‌ها تکمیل شود، خطوط انتقال گاز به مقاصد پیش‌بینی‌شده برسد و انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام به جاسک عملیاتی شود، صاحبان صنایع با انگیزه بیشتری در منطقه حضور پیدا می‌کنند.
رازافزون در ادامه خاطرنشان کرد: اگرچه به لحاظ طبیعی سواحل مکران ظرفیت این را دارد که به عنوان یکی از قطب‌های جدید این صنعت در چشم‌انداز آتی لحاظ شود. اما این صرفا بخشی از ظرفیت‌ها است، زیرا آنچه می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاری و توسعه در این صنعت در منطقه مکران باشد، تکمیل زیرساخت‌ها و پشتیبانی لجستیکی و حمل و نقل ریلی، جاده‌ای و دریایی است. در این رابطه ضروری است برای تحقق برنامه‌های توسعه‌ای و تکمیل زنجیره زیرساخت‌ها به ویژه در حوزه ترانزیت زمینی و دریایی پیش از هر نوع برنامه‌ای برای سرمایه‌گذاری وارد فاز عملیاتی شده و با تاکید بر اجرای به موقع این پروژه‌های زیرساختی زمان را از دست ندهیم. البته طی یک دهه گذشته اقدامات موثری در این منطقه انجام شده است. به عنوان نمونه بندر شهید بهشتی چابهار در حال حاضر ظرفیت ۸ میلیون تن بار را داراست که می‌تواند نیازهای صادراتی پتروشیمی را مرتفع کند. از دیگر پروژه‌های اولویت‌دار در حوزه ترانزیت دریایی، احداث بندر چندمنظوره در کوه مبارک جاسک است که در مرحله طراحی قرار دارد.
تاثیر سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی بر توسعه منطقه مکران
«رئیس دبیرخانه ستاد مکران » ادامه داد: توسعه صنایع بزرگ صرفا معطوف به تولید یک محصول و تامین آن در بازار نیست، بلکه نقش موثری در آبادانی و توسعه فضایی یک منطقه و همچنین افزایش سطح برخورداری جامعه بومی از طریق اشتغال‌زایی و رونق اقتصاد محلی دارد. شناخت درست مزیت‌ها و استفاده از آن در تامین نیازهای پیش رو در چارچوب یک برنامه‌ریزی دقیق، به موازات اجرای عملیات عمرانی این صنایع می‌تواند این زمینه را فراهم کند که احداث مگا‌پروژه‌های این‌چنینی نقش موتور محرک توسعه همه‌جانبه در یک منطقه را داشته باشند.
وی با تاکید بر اینکه این موضوع فقط یک بخش از بعد نرم توسعه است گفت: زمانی که یک صنعت بزرگ در یک منطقه مستقر می‌شود با خودش یکسری نیازها را همراه دارد. نیازهایی مثل خدمات درمانی، خدمات تفریحی، خدمات فنی، خدمات آموزشی و... که رفع این نیازها به‌واسطه برقراری قاعده عرضه و تقاضا موجب بالارفتن شاخص‌های توسعه‌ای منطقه خواهد شد. اقداماتی نظیر احداث بیمارستان، مراکز درمانی، تفریحی و آموزشی، توسعه زیرساخت‌های شهری و روستایی زمانی محقق خواهد شد که از ابتدا با برنامه‌ریزی حرکت کنیم. بنابراین نه تنها وزارت نفت، بلکه سایر ذی‌نفعان توسعه در منطقه مکران در این زمینه باید با همراهی و هم‌افزایی با یکدیگر زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاران فراهم آورند. این دقیقا همان موردی است که در سیاست‌های کلان وزارت نفت آمده که تمامی ظرفیت‌ها در خدمت تسهیل‌گری بخش خصوصی و بنگاه‌های بزرگ اقتصادی باشد.
توسعه مکران راهکاری برای افزایش درآمدها
رازافزون دربخش دیگر سخنانش اظهار کرد: برای برقراری پیوند میان وجوه متنوع توسعه در یک منطقه باید همه‌جانبه و گلوبال به موضوع نگاه کنیم. زمانی که در اجرای متمرکز پروژه‌های این حوزه دارای تجربه هستیم و نقاط قوت و ضعف را شناسایی کردیم باید از ابتدا با برنامه‌ریزی حرکت کنیم. کارشناسان و سرمایه‌گذاران توقع تکرار مدل آزمون و خطایی را ندارند و در این زمینه اگر از ابتدا همه جوانب رصد نشود ممکن است به همان میزانی که انتظار رونق اقتصادی و تولید داریم، دچار تبعات غیرقابل جبران به واسطه عدم توازن توسعه شویم.
مدیرعامل «شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران» در نهایت گفت: سواحل مکران به واسطه مزیت‌هایی که دارد می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌های نوین در بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشور در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی باشد که به واسطه آن بنیان اقتصاد ملی را تقویت کرده و آسیب‌پذیری کشور را در حوزه تامین مواد اولیه کاهش داده تا با عدم وابستگی به بازار خارجی و واردات، بتوان با کمک به زنجیره تولید و بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری داخلی ظرفیت‌های صادراتی این حوزه را بیش از پیش تقویت کرد. از این نکته هم نباید غافل شد که اجرای پروژه‌های عظیم در کشور به خصوص طرح‌های بزرگ حوزه نفت در منطقه مکران طی چند سال گذشته، با وجود تحریم‌ها موجب شد تا با تکیه بر دانش و توانایی متخصصان و صنعتگران داخلی بتوانیم با دستیابی و ارتقای دانش فنی در حوزه ساخت و راه‌اندازی تجهیزات مورد نیاز اقدامات موثری انجام دهیم./ مهتاب رحمتعلی