محمد درویش*| چند روزی است دوباره موضوع اجرای طرح‌های انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به یزد، اصفهان، کرمان و خراسان خبرساز شده و ابراهیم رییسی در سفر اخیرش به یزد با اشاره به عزم دولت برای اجرای چنین طرح‌هایی، تاکید کرده که اجازه نخواهد داد قطار پیشرفت کشور از حرکت بازایستاده و استاندار یزد هم انتقال دویست میلیون‌متر مکعب آب شیرین‌شده از خلیج فارس به یزد را طرحی تمدن‌ساز توصیف کرد.
همانطور که بارها تاکید کرده‌ام، ضررهای محیط‌زیستی طرح‌های نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان به ایران مرکزی به مراتب کمتر از طرح‌های انتقال بین‌حوضه‌ای چون بهشت‌آباد، خرسان سه، بشار، بن‌بروجن، زاب یا همین طرح انتقال آب از سرشاخه‌های زاینده‌رود به یزد و نظایر آن است. همچنین اغلب سدسازی‌ها یا اجرای طرح‌های شیرین‌سازی و انتقال آب از خزر یا خلیج‌فارس هم بسیار پرخطرتر از گزینه‌های دیگر است.
با این وجود، حتی طرح انتقال آب از دریای عمان هم در شرایط کنونی مملکت که عملاً بیش از سی میلیارد‌متر مکعب سالانه آب خاکستری در بخش‌های خانگی، تجاری، کشاورزی، صنعت و زباله تولید می‌شود، منطقی و خردمندانه نیست. چرا به جای اولویت‌دادن به بازچرخانی آب و تاسیس تصفیه‌خانه، مرمت لوله‌کشی شهری، تفکیک آب شرب از مصارف بهداشتی منازل و مدیریت مصرف در بخش‌های کشاورزی و صنایع آب‌بر، سراغ آسان‌ترین و گران‌ترین کار ممکن رفته‌ایم؟
اگر قرار بود با طرح‌های انتقال آب، تمدن‌سازی رخ دهد، الان وضعیت اصفهان، یزد و اردکان نباید چنین فاجعه‌بار می‌شد. اصفهان، یزد و اردکان هم‌اکنون به دلیل انباشت صنایع آلاینده انرژی‌بر و پرمصرف، شرایطی را ایجاد کرده‌اند که شاخص آلودگی هوا تا شش برابر حد مجاز افزایش یافته و این مناطق را به آلوده‌ترین سکونتگاه‌های جهان در برخی روزهای سال بدل می‌سازد. حالا فکر کنید اگر آب بیشتر هم به این مناطق برسانیم، چه فاجعه‌ای را رقم خواهیم زد. اشتباه فاجعه‌باری که در تهران مرتکب شده و با اجرای طرح‌های انتقال آب متعدد، پایتخت را به بدهکارترین شهر ایران از منظر ردپای بوم‌شناختی بدل کردیم، نباید در دیگر مناطق تکرار کنیم.
با اهدای آب شیرین‌شده و گران به صنعت آب‌بر پاداش ندهید، این آب فقط می‌تواند در مناطقی چون زابل و زاهدان که به شدت در تامین آب شرب مردمش در تنگنا قرار گرفته، توصیه شود تا حقابه هامون از هیرمند به جای انباشت در چاه‌نیمه‌ها، صرف تاب‌آوری دوباره هامون و مهار چشمه‌های تولید گرد و خاک و ارتقای توان زیست‌پذیری شرق کشور شود.
گروهی ممکن است بگویند چرا آنقدر باید سخت گرفت؟ چرا نباید از منابع آب عظیم در جنوب کشور استفاده کرد؟ مگر همسایه‌های جنوبی ما سالهاست که چنین نمی‌کنند؟ پاسخ ساده است؛ اول آنکه مجموع آب قابل استحصال سالانه همه آن کشورها به یک‌سوم ایران هم نمی‌رسد و دوم اینکه در کشوری مثل ما که عملاً پژوهش به دلیل فقدان بودجه در بسیاری از بخش‌ها نیمه‌تعطیل شده و دولت نمی‌تواند آموزش ابتدایی و متوسطه را با کیفیتی مطلوب رایگان مدیریت کند، چرا باید بیش از سیصدهزار میلیارد تومان پول را در راه اجرای طرح‌های انتقال آب به تاراج برده و از کیفیت محیط‌زیستی وطن هم بکاهیم؟
*پژوهشگر و فعال محیط زیست