مهمترین هدف در مهندسی فرایند طراحی فرایندی ایمنتر و پربازدهتر است. این دیدگاه بعد از حوادثی از قبیل Flixborough, UK-1974، Bhopal-1984 و غیره توسط پروفسور Kletz مطرح شد. به عقیده وی، فرایند باید به گونهای طراحی شود که خطرات آن حذف شده و یا به طور قابل ملاحظه کاهش یابد که در این صورت میتوان تجهیزات را بهینهتر نمود و یا بسیاری از کنترلهای مهندسی موجود مانند سیستمهای ابزار دقیق، شیرهای اطمینان، سیستمهای ایمنی و... را تعدیل نمود و از این طریق هزینههای طراحی و ساخت یک فرایند را کاهش داد.
به بیان دیگر، طراحی ذاتاً ایمنتر یعنی اینکه بجای کنترل خطرات، روش حذف خطر را در طراحی مد نظر قراردهیم. به زبان سادهتر فرایند باید بگونهای طراحی شود که امکان اشتباه و خطا در آن به حداقل برسد. با عنایت به این امر، بکارگیری و کاربرد روشهای طراحی ذاتاً ایمن در آینده بیشتر و بیشتر خواهد شد. بنابراین بهتر است صاحبان صنایع بجای آنکه خطر را کنترل نمایند آنرا حذف نموده تا نه تنها فرایند ایمنتری داشته باشند، بلکه هزینههای کنترل خطرات نیز کاهش یابد.
بر اساس نگرش مرکز ایمنی فرایند(CCPS) برای رسیدن به فرایند ایمنتر چهار روش متفاوت و مکمل وجود دارد:
1- کاهش حجم مواد خطرناک در فرایند و تاسیسات ( (Minimization
2- تعویض مواد خطرناک با ماده کمخطرتر (Substitution)
3- کار کردن در شرایط عملیاتی کمخطرتر (Moderation)
4- سادهسازی و کاهش خطای انسانی (Simplification))
بر اساس آنچه بیان شد بهترین زمان برای کاربرد طراحی ذاتاً ایمن در ابتدا فاز طراحی واحدهای فرایندی میباشد، چراکه با عبور از هر مرحله از طراحی (فاز طراحی مفهومی، طراحی پایه، طراحی تفضیلی) و راهاندازی، امکان حذف خطرات کاهش میابد. چرا که با عبور از طراحی مفهومی به بهرهبرداری امکان پیادهسازی روشهای طراحی ذاتاً ایمن کاهش میابد. البته باید توجه داشت که هزینهکاهش خطرات با توجه به مرحلههای طراحی و راهاندازی (شامل طراحی مفهومی، پایه، تفصیلی و نصب و راهاندازی) افزایش میابد به طوری که کاهش خطر در مرحله طراحی مفهومی کمترین هزینه و در مرحله نصب و راهاندازی بیشترین هزینهها را دارد. به همان ترتیب نیز شانس کاهش خطرات در مرحله طراحی بیشتر بوده و هرچه به مرحله راهاندازی نزدیک میشویم کمتر و کمتر میشود.
طراحی ذاتا ایمنتر در توسعه صنایع در سیستان و بلوچستان، خصوصا در مراحل کنونی که اکثرا در فازهای طراحی و مهندسی میباشند اهمیت بسیار بالایی دارد.
در این خصوص، شهرک پتروشیمی مکران با استفاده از تجربیات حوادث جهانی و ملی که نمونه اخیر آن درپتروشیمی بوعلی مشاهده شد، رعایت اصول طراحی ذاتا ایمنتر را از ابتدا در دستور کار خود قرار داد تا علاوه بر آنکه شاهد قطب سوم پتروشیمی مطابق استانداردهای ایمنی جهانی در این حوزه باشیم، الگوی مناسبی از دانش به روز ایمنی در صنایع سنگین در کشور و منطقه نیز باشیم.
مرتضی نصرتی؛ کارشناس ارشد ایمنی شرکت پتروشیمی توسعه نگین مکران