بعضی از بازی ها و ورزش های خاص رایج در بلوچستان معروف به بلوچی گوازی است. گوازی واژه ای اصیل ایرانی است که به آن لیب بازی هم می گویند، به نظر می آید که این بازی ها در فرهنگ بلوچی سابقه طولانی داشته باشد و بسیاری از جنبه های فرهنگی این قوم را می توان از محتوای همین بازی ها دریافت کرد. یکی از کارشناسان زبان و ادبیات فارسی می گوید: از آنجا که بلوچ ها با اقوام مختلف ارتباط داشته و در مکان های جغرافیایی مختلف بوده اند بازی های زیادی آموخته یا اختراع کرده اند. البته بعید نیست که بسیاری از این آموخته هایشان را در طول این مهاجرت تاریخی فراموش کرده باشند. «محمد اویس پیام» می افزاید: بازی های قومی بلوچی که هر کدام دارای یک یا چند ویژگی است با توجه به شرایط محیطی و امکانات بازی، سلیقه و مهارت بازیکنان و اهداف موردنظر به دسته های گوناگونی تقسیم می شوند بعضی از این بازی ها مختص بلوچستان است و بعضی دیگر نمونه هایی در ایران و دیگر نقاط جهان دارد.
انواع بازی های بومی بلوچی
وی با اشاره به انواع بازی های بلوچی اظهار می کند: از نظر تنوع و تعداد بازی های بلوچی زیادی وجود دارد که از جمله آن می توان از کپگ، کاتلی، پلیلک، پشت مه پشت، هذک چیر دیکا، چادرچیر دیکا، مجول، تل، بوتگ چوند، چوک، لپار، نه داری، کستی، دهتک، سارگ، جوجو، چل، کلان شیتک و گول نام برد.
وی ادامه می دهد: تقویت قدرت دوندگی با یک و یا دو پا، افزایش توان جسمی و تمرکز حواس، نگهداری و مسئولیت پذیری، افزایش حس همکاری و همیاری، تقویت بازوها، قدرت هدف گیری، سرگرمی، امتحان شانس، تقویت نیروی بدنی در آب و بیرون از آب، افزایش توان حرکت در آب، تقویت قدرت نشانه گیری، آزمایش و افزایش اطلاعات عمومی، زورآزمایی، قدرت، سرعت، چابکی، آزمون استقامت، قدرت وجسارت، افزایش قدرت تخمین، هوشیاری، افزایش توان دید چشم، ایجاد شور و هیجان، افزایش اعتماد به نفس، آمادگی بدنی، دقت در عمل، هوش آزمایی، ایجاد تعادل، بردباری، هماهنگی در عمل، آشنایی با محدودیت و تنگناها، پرورش قوای ذهنی، تقویت عضلات عمومی بدن و توان نشان دادن عکس العمل در موقعیت مناسب از اهداف استفاده از این بازی ها بوده است.به گفته این کارشناس، بازی جمعی کپگ نمونه ای از بازی های بومی منطقه است که در آن با یک دست پای مقابل را می گیرند و با یک پا حرکت و مبارزه می کنند، شخصی به نام لت باید به کمک نیروهای خودی، خود را به هدف برساند. در این مبارزه جمعی هر کس از افراد دو طرف که به زمین بیفتد یا دستش از پایش که آن را گرفته است رها شود از بازی اخراج می شود، در هر لحظه از بازی اگر لت به همین سرنوشت دچار شود بازی بدون نتیجه به پایان می رسد، اما اگر لت بدون شکست به هدف برسد تیم او برنده است و بازی بار دیگر به نفع گروه بنده تکرار می شود تا زمانی که بالاخره تیم برنده ببازد و نوبت تیم حریف برسد. در این نوع بازی تعداد بازیکنان هر تیم متغیر است و می تواند حتی تا 10 عضو داشته باشد.
بازی های جمعی مردانه
وی اظهار می کند: همچنین «کاتلی» بازی جمعی مردانه است که در آن بازیکنان به دو گروه حداکثر 6 نفری تقسیم می شوند افراد گروه آغازگر بازی تلاش می کنند از خط های موازی که به فاصله 3 متر از یکدیگر کشیده شده است بگذرند و دوباره به جای اول خود برگردند، هر کدام از خط ها که در بازی به آن کشک می گویند توسط یک نفر نگهداری می شود، گروهی که از خط ها می گذرند باید به قدری درگذشتن از خطوط مهارت و چالاکی داشته باشند که هیچ عضوی از بدن افراد حریف امکان تماس با آنها را نداشته باشد، یک خط متقاطع که همه خطوط موازی را قطع می کند و به آن توکی می گویند نیز توسط یکی از بازیکنان تیم خط نگهدار محافظت می شود از میان همه بازیکنانی که از تمام خطوط می گذرند و دوباره به جای اولیه خود برمی گردند حتی اگر یک نفر موفق به انجام این کار شود کل تیم برنده به حساب می آید و گروه برنده ضمن کسب امتیاز دوباره می تواند بازی را آغاز کند.پیام ادامه می دهد: «پشت مه پشت» هم نوعی بازی جمعی مردانه است که در آن افراد یک تیم در کنار یکدیگر در حالی که پشتشان به یکدیگر چسبیده است حلقه دایره واری را تشکیل می دهند افراد تیم دیگر که آغازگر بازی هستند به سرعت دور این حلقه می چرخند، تا در فرصت مناسب به یکی از افراد حلقه دست بزنند و او را از گروه خارج کنند.
افراد گروهی که پشتشان به هم پیوسته است وظیفه حمایت از یکدیگر را دارند به محض اینکه کسی از افراد حریف دست به یکی از اعضای گروه بزند اعضای گروه به هم پیوسته تلاش می کنند که آن شخص را بگیرند و نگهدارند. در صورتی که موفق به این کار شوند گروه به هم پیوسته برنده می شود در صورتی که موفق به گرفتن و نگهداری فردی که عضوی از گروه به هم پیوسته را دست زده است نباشند اعضای گروه به هم پیوسته یکی یکی از میدان خارج می شوند و وقتی که همه افراد از صحنه خارج شدند گروه حمله کننده برنده می شود و ضمن کسب امتیاز حق آغاز مجدد بازی را دارد.
بازی بوتگ
وی اضافه می کند: بوتگ هم بازی مردانه ای است که در آن هر تیم حداکثر می تواند4 نفر عضو داشته باشد در دو طرف در فاصله تقریبی 20 متر از هر طرف سیبل هایی از قسمت پهن شاخه درخت خرما که کپتک نام دارد به تعداد 3 یا 4 عدد در هر طرف به حالت ایستاده می گذارند، هر یک از بازیکنان دو تیم سه پاره سنگ را که بتوانند آنها را از یک طرف به طرف دیگر هدف بگیرند و به کپتک ها بزنند و کپتک ها را سرنگون کنند انتخاب می کنند بازی با قرعه کشی از سوی تیم ها آغاز می شود.
وی می افزاید: افراد تیم آغازگر تک به تک به نوبت با سنگ ها سیب ها را که پشت سرهم قرار گرفته اند هدف گیری می کنند، اگر افراد تیم آغازگر توانستند تمام سیبل های دو طرف را سرنگون کنند برنده می شوند و اگر نتوانستند افراد تیم حریف وارد عمل می شوند هر تیمی که قادر به سرنگون کردن سیبل های دوطرف شود برنده و صاحب امتیاز است و حق آغاز مجدد بازی را دارد.
وی خاطرنشان می کند: این بازی ها هر کدام با اهداف مشخص طراحی شده و مورد علاقه نوجوانان و جوانان بوده است اما بیشتر آنها در آستانه فراموشی است که صرف نظر از جنبه های فرهنگی آن، زندگی مدرن باعث دوری از بازی های محلی و بی تحرکی و شیوع انواع بیماری ها حتی در جوامع روستایی شده است.
منبع روزنامه سیستان‌وبلوچستان