الگوی مناسب ساماندهی تعطیلات آخر هفته

به گزارش تابناک : به عقیده کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس، تمرکز صرف طرح‌های پیشین بر چالش‌های اقتصادی و عدم پاسخ‌گویی صحیح این طرح‌ها به تمامی چالش‌های موجود در مسیر ساماندهی تعطیلات از مهم‌ترین دلایل غیرقابل توجیه بودن این طرح‌ها بوده است. علاوه ‌بر این، طرح‌های پیشنهادشده برای ساماندهی روزهای سرخ تقویم به علت در نظر نگرفتن ملاحظات ملی و مذهبی و همچنین عدم رفع سوءتفاهم موجود درباره تعداد روزهای تعطیل بیشتر ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان نتوانسته‌اند در جلب نظر آرای مخالف موفق عمل کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش کارشناسی خود ضمن بررسی ۹ متغیر موثر بر ساماندهی تعطیلات، چالش‌ها و راهکارهای موجود در این زمینه را بررسی کرده است. بازوی پژوهشی مجلس ضمن دفاع از منطق تعطیلات دوروزه، دو رویکرد پیشنهادی برای تنظیم هارمونی رنگی روزهای تقویم ارائه کرده است.  در ادامه گزارش‌های پیشین با محوریت تعطیلات آخر هفته، مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس را تشریح کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در قالب یک گزارش کارشناسی به بررسی ابعاد مختلف طرح «اصلاح لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور» پرداخته‌است. به عقیده نویسندگان این گزارش، الگوهای اصلاحی پیش‌تر ارائه شده از سوی برخی از نمایندگان مجلس و تعدادی از نهادهای رسمی کشور، به دلیل عدم پوشش همه‌جانبه متغیرهای اثرگذار بر ساماندهی تعطیلات در کشور، از زاویه دید کارشناسانه توجیه‌کننده نیست. علاوه بر این عدم رفع برخی از سوءتفاهم‌های موجود در زمینه تعطیلات در این طرح‌ها باعث کم‌رنگ‌تر شدن اهمیت و ضرورت اصلاح هارمونی روزهای سرخ در تقویم شده است. بر مبنای آرای منعکس داده شده در این گزارش، طرح‌های پیشنهادی موجود با تاکید صرف بر جنبه‌های اقتصادی تغییر ترکیب تعطیلات، از سایر متغیرهای اثرگذار بر ساماندهی تعطیلات غافل شده‌‌اند. این در حالی است که برآوردهای انجام شده در این طرح‌ها پیرامون کیفیت و کمیت اثر تغییر تعطیلات بر اقتصاد نیز باعث پنهان ماندن برخی از زوایای مکانیزم اثر تعطیلات بر متغیرهایی نظیر بهره‌وری شده است. پژوهشگران مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش ضمن بررسی مهم‌ترین چالش‌ها و راهکارهای موجود در زمینه ساماندهی تعطیلات در کشور، با توجه به دو رویکرد ممکن در زمینه تعیین و تبیین نظام تعطیلات، دو پیش‌نویس از طرح پیشنهادی خود را برای ساماندهی تعطیلات در کشور ارائه کرده‌اند.

گزارش منتشر شده از سوی بازوی پژوهشی مجلس در بخش نخست به بررسی مهم‌ترین نقاط ضعف و قوت طرح پیشنهادی ۱۹ نماینده مجلس برای ساماندهی تعطیلات در کشور پرداخته‌است. از منظر نویسندگان این گزارش مهم‌ترین نقطه قوت طرح ۵ ماده‌ای یاد شده، تمرکز این طرح بر مساله کیفیت پراکندگی تعطیلات است. بررسی‌های کارشناسانه نشان می‌دهد که نحوه توزیع تعطیلات در طول روزهای سال، نقش تعیین‌کننده‌ای در توضیح اثر اقتصادی و غیر اقتصادی تعطیلات دارد. از سوی دیگر به عقیده کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس مهم‌ترین ضعف طرح پیشنهادی یاد شده، نگاه یک بعدی حاکم در این طرح‌ها است که حاصل از غلبه رویکرد اقتصادی بر سایر متغیرهای اثرگذار بر ساماندهی تعطیلات است و باعث بسته شدن چشم طراحان به روی سایر متغیرهای موثر بر سازماندهی تعطیلات شده‌است. این گزارش با معرفی ۹ متغیر اثرگذار، پوشش و بررسی کیفیت اثر هر یک از این متغیرها را برای هرگونه طرح پیشنهادی برای ساماندهی روزهای سرخ تقویم ضروری می‌داند. بر این اساس، علاوه بر مساله کمیت اثر اقتصادی تعطیلات و کیفیت پراکندگی تعطیلات، متغیرهایی چون «نحوه توزیع سفر»، «اثر تغییر تعطیلات بر نظام آموزشی»، «واکنش نظام اداری»، «وضعیت بخش خدمات مالی و بهداشتی در واکنش به تغییر تعطیلات»، «ماهیت ملی و مذهبی تعطیلات» و «اثر تعطیلات بر سطح وقوع جرم در جامعه» نیز نقشی تعیین‌کننده در برآورد نتایج طرح‌های پیشنهادی برای ساماندهی تعطیلات دارد.

یکی از ایرادات منعکس شده در این گزارش در رابطه با طرح‌های پیشنهادی مطرح شده پیرامون ساماندهی تعطیلات در کشور، تمرکز این طرح‌ها بر آثار اقتصادی تعطیلات و یکنواخت‌سازی توزیع تعطیلات در محور زمان و کنار گذاشتن سایر متغیرهای اثرگذار است. این در حالی است که به عقیده پژوهشگران مرکز پژوهش‌های مجلس در رابطه با صحت کمی و کیفی برآوردهای اقتصادی صورت گرفته در این طرح‌ها نیز تشکیک وجود دارد. برای مثال با توجه به اجماع کارشناسان بر اثر مثبت افزایش تعطیلات در تحریک بهره‌وری، اثرگذاری متغیرهایی نظیر طول تعطیلات و پراکندگی تعطیلات بر بهره‌وری در طرح‌های پیشنهادی مورد بررسی قرار نگرفته است. افزون بر این با وجود اینکه یکی از اهداف طرح‌های پیش‌تر پیشنهاد شده دستیابی به الگویی برای یکنواخت کردن توزیع تعطیلات طی ماه‌های مختلف سال است، اما چرخش مناسبت‌های مذهبی در طول تقویم فارسی و جابه‌جایی تعطیلات بین روزهای مختلف هفته در سال‌های مختلف سبب شده است که پیشنهادهای ارائه شده در این زمینه، به جای حل مساله تمرکز تعطیلات در ایران خروجی جز یک الگوی متغیر، پیچیده و غیرکارآ نداشته باشد.

تعداد بالاتر تعطیلات مناسبتی در ایران در مقایسه با سایر کشورها، این سوءتفاهم را در میان مردم و کارشناسان ایجاد کرده که تعداد روزهای تعطیل در ایران بیشتر از سایر نقاط جهان است. این در حالی است که بررسی‌ آمار و ارقام موجود در زمینه تعطیلات نشان می‌دهد که نه تنها تعداد روزهای تعطیل در ایران بیشتر از سایر کشورهای دنیا نیست، بلکه با توجه به دو روزه بودن تعطیلات پایان هفته در بسیاری از کشورهای جهان، تقویم ایرانی تعداد روزهای تعطیل کمتری در مقایسه با سایر کشورها دارد. بر مبنای نظر پژوهشگران مرکز پژوهش‌های مجلس، عدم توجه به رفع چنین سوءتفاهمی یکی دیگر از ایراداتی است که می‌توان به طرح ساماندهی تعطیلات در کشور وارد کرد. در واقع این طرح‌ها نه تنها تلاشی برای رفع این سوءتفاهم نکرده است، بلکه با بی‌توجهی به روند چرخشی برخی از تعطیلات مناسبتی، باعث دامن زدن به این احساس و کمرنگ‌تر شدن این مطالبه عمومی در میان آحاد مردم شده است. نقطه ضعف دیگری که در گزارش مرکز پژوهش‌ها به آن اشاره شده است، عدم توجه طرح‌های اصلاحی پیشنهاد شده به حساسیت‌های ملی و مذهبی موجود در رابطه با برخی از روزهای تعطیل در سال است. برای مثال حذف تعطیلی روزهای ۱۵ خرداد و ۱۲ فروردین در طرح پیشنهادی نمایندگان مجلس، می‌تواند تحریک‌کننده حساسیت برخی اقشار جامعه باشد و نمونه دیگری از چنین تغییر حساسیت برانگیزی پیشنهاد تعطیلی روز شنبه به جای پنج‌شنبه است.

بخش پایانی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به ارائه پیش‌نویس دو طرح پیشنهادی اختصاص داده‌ شده است. به عقیده کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس، با وجود ضعف‌های موجود در طرح‌های پیش‌تر مطرح شده، اهمیت ساماندهی روزهای سرخ تقویم ضرورتی است که نباید کنار گذاشته شود. مرکز پژوهش‌ها بر این نکته تاکید دارد که هدف این دو پیش‌نویس ساماندهی وضعیت تعطیلات است و نه افزایش یا کاهش تعداد روزهای تعطیل. در پیش‌درآمد این دو طرح مهم‌ترین چالش‌های ترسیم تصویر تعطیلات ساماندهی شده در کشور بررسی شده است. به عقیده کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس دو مساله اصلی در رابطه با روزهای تعطیل در تقویم ایران وجود دارد: تعداد تعطیلات کم‌تر در مقایسه با میانگین جهانی و الگوی توزیع نامتناسب و متغیر تعطیلات در کشور. مرکز پژوهش‌های مجلس توالی تعطیلات در برخی از برهه‌های زمانی در کشور را ناشی از استفاده از سیستم دو تقویمی در کشور می‌داند. مساله‌ای که البته در برخی دیگر از کشورها نیز به چشم می‌خورد. بررسی‌های مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که یکی از دلایل چالش کم‌تر این کشورها در رابطه با پدیده‌هایی نظیر تمرکز و توالی تعطیلات، تعداد تعطیلات مناسبتی کم‌تر در یکی از این دو تقویم در مقایسه با تقویم دیگر است. این در حالی است که تعطیلات رسمی در ایران بین دو تقویم شمسی و قمری پراکنده شده است. به همین دلیل احتمال تداخل و توالی تعطیلات مناسبتی در ایران در مقایسه با سایر کشورها بیشتر است. مساله‌ای که می‌تواند با کاهش یا جابه‌جایی سالانه برخی از تعطیلات بر پایه تقویم قمری کمرنگ‌تر شود. به عقیده محققان مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی توزیع متناسب تعطیلات در ماه‌های مختلف سال، علاوه بر افزایش بهره‌وری چالش‌های موجود در زمینه سیل سفرهای تعطیلاتی و ظرفیت خالی امکانات خدمات در فصول دارای تعطیلات کم‌تر را رفع خواهد کرد. یکی از مسائل مطرح شده در رابطه با سازماندهی تعطیلات در کشور، اثر تغییر تعطیلات آموزشی است. اثری که با کاهش تعطیلات غیر رسمی آموزشی و انطباق تعطیلات آموزشی و اداری تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. کاهش سطح خدمات مالی و بهداشتی در نتیجه کاهش کارکنان بیمارستان‌ها و بانک‌ها و عدم ارائه برخی از خدمات نظیر ویزا، یکی دیگر از چالش‌های تغییر ترکیب تعطیلات در کشور است. چالشی که به عقیده بازوی پژوهشی مجلس با اختصاص شیفت و شعبه‌های ویژه روزهای تعطیل تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. همچنین با توجه به کم‌تر شدن احتمالی تعطیلات کارگران در مقایسه با کارمندان در صورت دو روزه شدن تعطیلات پایان هفته، طرح پیشنهادی برای ساماندهی تعطیلات باید ایجاد تعادل نسبی میان تعطیلات این دو دسته افراد شاغل را نیز برقرار کند.

براساس رویه‌های موجود، مجلس شورای اسلامی نهادی است که متولی ساماندهی تعطیلات است. با این‌حال دو رویکرد در زمینه تعیین تعطیلات در کشور وجود دارد. در روش اول مجلس مصادیق تعطیلات را تعیین می‌کند و در روش دوم قوه مقننه چارچوب و قواعد کلان تعیین تعطیلات را وضع کرده و تعیین مصادیق را برعهده دولت می‌گذارد. مرکز پژوهش‌ها با فرض اجرای هریک از این دو رویه، دو رویکرد را برای ساماندهی تعطیلات در کشور پیشنهاد کرده است. در رویکرد اول که بر اساس تعیین مصادیق از سوی قوه مقننه طراحی شده است. برخی از روزهای تعطیلی مذهبی که مناسک جمعی در آن اجرا نمی‌شوند از تقویم حذف خواهد شد. رویکردی که البته با توجه به حساسیت‌های مذهبی موجود واکنش‌های احتمالی مخالفان را به همراه خواهد داشت. در رویکرد دوم چارچوب، کمیت و کیفیت تعطیلات رسمی در کشور از سوی قوه مقننه ترسیم شده و در اختیار دولت قرار می‌گیرد. دولت نیز در چنین شرایطی با لحاظ کردن محدودیت‌های موجود مکلف است تا روزهای تعطیل هر سال را تا بهمن‌ماه سال پیشین با رعایت اصولی چون توزیع یکنواخت، اولویت دادن به مسائل دینی و ملی و رعایت محدودیت‌های کمی اعمال شده از سوی قوه مقننه (مانند سقف ۱۱۵ روزه برای تعداد روزهای تعطیل) مشخص ‌کند.

این پیشنهاد در کنار معرفی روز پنج‌شنبه به عنوان یکی از روزهای کم‌بهره‌ور در نظام اداری ایران را می‌توان به معنای دفاع از تعطیلات دوروزه قلمداد کرد. زیرا ۱۱۵ روزه شدن تعطیلات در کشور از مسیر دوروزه شدن آخر هفته می‌گذرد و نکته دیگر اینکه گزارش در بیان عبور از چالش کم‌بهره‌وری پنج‌شنبه‌ها پیشنهاد تعطیلی این روز را داده است.