در بلوچستان هم بهار رنگ و بوی خاصی دارد، هرچند آنجا همیشه بهار است اما فروردین نویدبخش آغازی دیگر برای مردمان این دیار است و آن ها هم همچون سایر اقوام ایرانی بهار طبیعت و شکوفایی غنچه های بهاری را با تفاوت هایی جشن می گیرند و آداب و رسوم ویژه و خاص خود را در این ایام دارند.
خانه تکانی، سفره هفت سین ، دید و بازدید و سبزی پلو با ماهی در همه جای ایران تداعی گر عید نوروز است با این حال در جنوب شرق ایران در منطقه بلوچستان مردمی هستند که فرا رسیدن عید نوروز معنای جشن "بهار چرانی" و عیدی "دست نهال" را برایشان تداعی می کند.
بلوچستان از دو منطقه وسیع تشکیل شده است. منطقه سرحد و مکران که این دو منطقه با وجود داشتن مشترکات زیاد در برخی موارد تفاوت هایی در فرهنگ عامه،زبان و گویش محلی، آداب و رسوم و موسیقی دارند. منطقه سرحد شامل شهرستانهای "خاش و زاهدان" و منطقه مکران که مرکز آن نیکشهر شامل شهرستانهای "نیکشهر، چابهار، سرباز، ایرانشهر و سراوان" می باشند.
یکی از آئین ها و مراسم بجا مانده از ایران باستان مراسم جشن بهارگاه و عید نوروز است که در بین همه اقوام ایرانی به عنوان آئین کهن ملی و باستانی با اندک تفاوت هایی رواج دارد. بلوچ ها نیز همچون سایر اقوام ایرانی بهار طبیعت و شکوفایی غنچه های بهاری را با تفاوت هایی جشن می گیرند و آداب و رسوم ویژه و خاص خود را در این ایام دارند.
جشن بهارچرانی مراسم ویژه نوروز منطقه سرحد بلوچستان
یکی از بومیان روستای تودک لنک منطقه سرحد بلوچستان در خصوص آداب و رسومشان به عصرهامون می گوید: در اصطلاح محلی به نوروز "بهارگاه و نوکین روچ "می گویند.
وی ادامه می دهد: مراسم مربوط به نوکین روچ در سرحد بلوچستان مرتبط با چراگاه ، دام و محصولات دامی از جمله شیر، کره، روغن حیوانی، کشک نوروزی و رمگ کردن پشم گوسفندان و چرای دام است.
این بومی بلوچستان در خصوص مراسم ویژه این روز اظهار می دارد: یکی از مراسم ویژه و مخصوص عید نوروز و جشن بهار در منطقه سرحد چیدن پشم گوسفندان و رنگ کردن پشم و شاخ گوسفندان است به این ترتیب که پس از شستن گوسفندان و چیدن پشم آنها روی دوطرف شکم و دنبه گوسفندان مقداری از پشم گوسفند را که به صورت گل گیاهان دارویی منطقه سرحد درآورده ایم با استفاده از حنا نماد طایفه را نقاشی می کشیم و شاخ گوسفندان را نیز با حنا رنگ می کنیم و در روز اول بهار همه گوسفندانی که اینگونه آماده کرده ایم را بابستن زنگوله در گردن و پای آنها به چراگاه می بریم و بهار چرانی را جشن می گیریم.
یکی دیگر از بومیان این منطقه هم دا تایید می گوید: هر طایفه منطقه جغرافیایی خاص خود را دارد و چراگاه دام هریک از طوایف مشخص شده (برای اینکه در ایام نوروز و بهار نیز دام های هر طایفه از یکدیگر تمایز داشته باشند) تا تعداد دام که به عنوان یکی از عوامل برتری های هرطایفه از طایفه دیگر بوده مشخص شود حتی صدای زنگوله و نوع گل رنگ شده روی پشم گوسفندان مربوط به هر طایفه با طایفه دیگر تفاوت دارد.
وی اضافه می کند: در جشن بهار چرانی هر طایفه تعداد گوسفند و وسعت چراگاه خود را به نمایش می گذارد هر چند که این مراسم ها دیگر به پررنگی ایام قدیم برگزار نمی شود ولی هنوز هم برخی بزرگان و ریش سفیدان این مراسمات را برپا می کنند.
وی با اشاره به رسوم دیگر منطقه این خطه از بلوچستان توضیح می دهد: از دیگر مراسم ایام نوکین روچ در منطقه سرحد بلوچستان مراسم هلک لڈّیی یا گدام لڈّیی به معنی خانه تکانی یا جابجایی مکان سکونت و جابجایی سیاه چادرها از منطقه زمستانی به منطقه و چراگاه بهاری وتابستانی بود که در ایام بهار طی مراسمی ویژه سیاه چادرها را از منطقه سکونت قبلی جمع آوری و با جمع شدن تمام افراد قبیله در یک حلقه دایره ای و خواندن آواها و آوازهای مخصوص توسط زنان که در اصطلاح محلی ولیکو می گویند به سمت چراگاه و مکان جدید بهاری حرکت می کنند.
این بومی می افزاید: پس از رسیدن به منطقه جدید مجددا همه دایره وار حلقه می زنند و با اجرای ولیکو توسط زنان، سیاه چادرها را بر پا می کردند.
وی می گوید: زنان بومی تمام کره و خامه هایی را که به روش سنتی تهیه می کنند به روش محلی با آتش و سه پایه و دیگ مخصوص به روغن حیوانی تبدیل و تفاله و ته مانده خامه و کره را با آرد گندم و ذرت خرد شده و خرما مخلوط و حلوای مخصوص به نام حلوای مَدَر درست می کنند که مقداری از این حلوای مَدَر را به عنوان عیدی نوروزی برای دوستان و آشنایان مکرانی خود می فرستند و از شیر گوسفندانی که در همان سال برای اولین بار زائیده کشک ویژه ای تهیه کرده و برای تازه عروس ها و تازه داماد ها و زنانی که برای اولین بارحامله هستند هدیه می برند.
"دست نهال" عیدی مردم بومی منطقه مکران بلوچستان
یکی از بومیان روستای وشنام مکران بلوچستان می گوید: مردم روستا به نشانی شروع فصل بهار قبل از تحویل سال سردر تمام منازل روستا را با شاخه های دارای برگ سبز درخت خرما مزین می کنند.
وی می افزاید: یکی دیگر از مراسم ایام نوروز در این منطقه نهالکاری در اولین روز بهار است به این شکل که پا جوش ها و نهال های درخت خرما که با اجرای آوا های محلی کاشته ایم و سپس با استفاده از ابزار های سنتی از بدنه اصلی درخت خرما جدا می کنیم و زیر ریشه آنها را با گونی پوشانده ودر کنار جوی آب می گذاریم تا برای کاشتن آماده باشد سپس در هنگام تحویل سال از طرف بزرگترها به کوچکترها به عنوان عیدی نوروز تقدیم می شود و کوچکترها را راهنمایی کرده تا در زمین کشاورزی خود خانواده این نهال خرما را بکارند به این نهال خرما که بادست خود شخص کاشته می شود "دست نهال" می گویند و ازهمان لحظه کاشتن متعلق به فردی می شود که کاشته است و هنگام تقسیم ارث پدر به فرزندان دیگر خانواده تعلق نمی گیرد.
یکی از بومیان روستای تلنگ مکران بلوچستان هم توضیح می دهد: یکی از مراسم هایی که بین تمام مردم بلوچستان (مکران و سرحد) مشترک است مراسم سرمه سایی می باشد به این صورت که زنان بلوچ سنگ سرمه را با دست روی سنگی که وسط آن گود است می سایند و برای استفاده در طول سال آماده و در ظرفی به نام سرمه دان نگهداری می کنند و لحظه تحویل سال به دختران خود به عنوان عیدی نوروزی هدیه می دهند.
یکی از ساکنان روستای بنت منطقه مکران بلوچستان درباره مراسم های روستایشان می گوید: از دیگر آیین های مرسوم میان اقوام بلوچ "سفر به در" است که همان مراسم "سیزده به در" که در میان مردم ایران وجود دارد در بلوچستان با شیوه‌ای دیگر اجرا می‌شود به این صورت که معتقدند در این روز روح‌های پلید، جن‌ها و مصیبتها ازهر روزنه‌ای وارد خانه مردم می شود و باید در این چند روز سفر به در و خانه تکانی انجام و مواد خوشبویی به نام "سوچکی" برای تمیز و خوشبو کردن خانه در آتشدانها دود شود.
یک روستایی ساکن در روستای شارک منطقه مکران بلوچستان به عصرهامون تشریح می کند: چنانچه در ایام نوروز نوزادی متولد شود اگر پسر باشد اکثر اوقات اسم آن را نوروز یا نبروز می گذارند و چنانچه نوزاد دختر بود اسم آنرا به نام گل ها و گیاهان دارویی محلی که در ایام نوروز و بهار در مناطق بلوچستان می رویند همانند سمسور، دِرّنه ، ازگند و.... نامگذاری می کنند.
وی ادامه می دهد: برگزاری آیینهای نوروزی در "مکران" بیشتر از "سرحد" بلوچستان به چشم می‌خورد.
منبع؛ عصر هامون