در روزهای گذشته ه منظور بررسی وضعیت مهمانشهر مهاجرین افغانستانی تربت‌جام و گفت‌وگو با مسئولان و مهاجرین ساکن در این مکان سفری به تربت جام داشت و کم و کیف ارائه خدمات به مهاجرین را به بررسی نشسته است.
همزمان با تشدید جنگ و ناامنی‌ها در افغانستان در حدود سال‌های نخست دهه هفتاد، حجم زیادی از مردم این کشور بار مهاجرت را به دوش کشیده و به سمت مرزهای ایران گسیل شدند و طبیعی است که در چنین شرایطی باید تدابیری اتخاذ می‌شد تا هم میهمانان پریشان حال افغانستانی ساماندهی می‌شدند و هم میزبان، رسم میزبانی را به خوبی به جای می‌آورد.
در همان بحبوبه به همت وزارت کشور، مهمانشهرهایی چون تربت‌جام برای ساماندهی قشر آسیب‌پذیر مهاجر ساخته شد که فارغ از نقد و بررسی کاستی‌ها، می‌توان از آن با عنوان اقدامی قابل قبول در راستای کمک به مهاجرین و ارائه خدمات هر چه بیشتر به آنها یاد کرد.
از سال‌های 73 تا 78 متولی ارائه خدمات به مهاجرین مهمانشهر تربت‌جام وزارت کشور بود و تقریبا پس از چهار سال فعالیت، کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان سیاست‌های حمایتی خود را در این مهمانشهر در قالب تعریف پروژه‌های عمرانی و کمک‌های نقدی و غیرنقدی اعمال کرد، هر چند با تشکیل حکومت مستقل در افغانستان، بی‌مهریِ کمیساریا به مهاجرین افغانستان هر روز بیشتر و بیشتر شد و امروز شنیده‌ها به نقل از منابع معتبر حکایت از بی‌مهری کامل و حمایت صفردرصدی سازمان از اتباع افغانستانی و به ویژه ساکنان مهمانشهرها دارد.
با افزایش ظرفیت مهمانشهرها وزارت کشور از عهده اداره مالی آن بر نمی‌آمد و این شرایط منجر به ابلاغ مصوبه‌ای جدید از سوی وزارتخانه با عنوان تشکیل شوراهای خودگردان مهاجرین در مهمانشهرها شد. . . مصوبه‌ای که در آن باید هر خانواده ماهیانه مبلغی به عنوان سرانه به شورا بدهد تا مهاجرین با هزینه شخصی خود بودجه داخلی و جاری مهمانشهر را تأمین کنند، سرانه‌ای که سال به سال روند افزایشی داشته و نگرانی‌های بسیاری در میان بخش کم درآمد و ضعیف مهاجرینی که ساکن مهمانشهر هستند را به دنبال داشته و دارد.
با وجود تمامی این رخدادها، مهمانشهر تربت‌جامِ امروز با دیروز تفاوت‌های چشمگیری داشته که بر اصل مهمان‌نوازی و میزبانیِ جمهوری اسلامی ایران صحه می‌گذارد، هر چند در این میان برخی نامهربانی‌ها بر پیکره این اصل ضربه می‌زنند.
از افزایش ظرفیت مهمانشهر تربت‌جام برای اسکان تا تقویت بخش‌های آموزشی و بهداشتی، از ارائه تسهیلات بانکی به مهاجرین تا گام‌های مؤثر و جدی در راستای اشتغالزایی، درآمدزایی و خودکفایی اتباع افغانستانی، همه و همه نشان از توجه به کیفیت خدمات داده شده به ساکنان اینجا دارد.
در ادامه این گزارش مسئول مهمانشهر تربت‌جام ما را از آخرین وضعیت این مهامنشهر مطلع کرد:
«محسن نجارزاده» مسئول مهمانشهر تربت‌جام در حاشیه بازدید میدانی خبرنگار تسنیم از این اردوگاه مهاجرین، ضمن تشریح روند خدمات‌رسانی به مهاجرین ساکن در مهمانشهر گفت: زمین مهمانشهر تربت‌جام که از اراضی منابع طبیعی خراسان رضوی بوده برای ساخت محل اسکان مهاجرین در سال 63 به اداره کل اتباع و امور مهاجرین استان اختصاص داده شد که سرانجام در سال 73 به بهره‌برداری رسید، از سال 78 کمک‌های سازمان ملل به طور مشترک با دولت به پناهندگان آغاز شد، 130 باب منزل، سوله‌های کارگاهی، ساختمان کلینیک بهداشتی، مجتمع تحصیلی، بازارچه و همه در همان سال‌ها ساخته شد.
ظرفیت 15 هزار نفری مهمانشهر تربت جام و سکونت فقط پنج هزار نفر
وی افزود: ظرفیت رسمی و اسمی مهمانشهر 15 هزار نفر بوده اما فقط پنج هزار نفر در قالب 900 خانوار اینجا ساکن هستند که با وجود تبلیغات ما و ارائه تسهیلات، نوعی بی‌رغبتی در مهاجرین نسبت به زندگی در مهمانشهر وجود دارد که عموما هم علت آن را محدودیت بیان می‌کنند، ما هر چه می‌گوییم اینها مهمانشهر است اما مهاجرین از اینجا به نام «اردوگاه» یاد می‌کنند.
مسئول مهمانشهر تربت‌جام ادامه داد: حقیقت این است که در میان مهاجرین افغانستانی، تعداد زیادی از خانواده‌هایی هستند که بضاعت مالی زندگی در شهر را ندارد اما حاضر هم نیستند اینجا زندگی کنند، نتیجه آن مشخص است، ظرفیت‌های مهمانشهر بلااستفاده می‌ماند و از آن طرف حاشیه‌نشینی بیشتر و تبعات و آسیب‌های اجتماعی حاصل از آن مشکل‌آفرین خواهد بود.
درب مهمانشهر بر روی فاقدین مدارک و افراد دارای گذرنامه بسته است
نجارزاده با تأکید بر اینکه درب مهمانشهر تربت‌جام بر روی مهاجرین افغانستانی واجد شرایط باز است، گفت: آن دسته از مهاجرینی که دارای کارت‌های اقامتی آمایش هستند، می‌توانند برای سکونت در اینجا اقدام کنند اما فاقدین مدرک و یا کسانی که دارای گذرنامه هستند امکان حضور و سکونت در اینجا را ندارند.
وی تأکید کرد: از ذکر این نکته نباید غافل شد که محدودیتی در رفت‌وآمدهای ساکنین مهمانشهر وجود ندارد و و با کارت‌های اقامتی خود می‌توانند به راحتی در سطح استان تردد کنند.
تشریح طرح‌های خودکفایی و اشتغالزایی مهمانشهر/سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای نخستین بار
مسئول مهمانشهر تربت‌جام در ادامه از ایجاد طرح‌های خودکفایی و اشتغالزایی مهمانشهر برای مهاجرین یاد کرد و اظهار داشت: تا به حال برای اتباع چنین کاری صورت نگرفته بود و به صراحت می‌توان گفت مهمانشهر تربت‌جام پیشتاز در اجرای طرح‌های درآمدزایی و اشتغالزایی برای مهاجرین افغانستانی بوده است.
نجارزاده اضافه کرد: در راستای کمک به قشر آسیب‌پذیر مهاجرین افغانستانی دو پروژه اشتغالزایی تعریف کرده‌ایم، در نخستین پروژه که چهار سال پیش کلید خورد سازمان ملل را پای کار آوردیم و یک کارگاه خیاطی بزرگ با بیش از 800 متر مساحت راه‌اندازی کردیم، این کارگاه خیاطی دارای دو بخش چاپ برای مردان و دوخت و دوز تا بسته بندی برای بانوان است و در حال حاضر 60 خانم و 15 آقا در این کارگاه مشغول به کار هستند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: در پروژه بعدی نیز بخش خصوصی را وارد کرده و یک کارگاه تولیدی لباس و مانتوهای سنتی را با چرخ‌ها و ادوات بسیار پیشرفته راه‌اندازی کرده‌ایم که بیش از 100 نفر در این کارگاه مشغول به فعالیت هستند.
بی مهریِ کامل کمیساریا نسبت به پناهندگان افغانستانی/فلسفه تشکیل شورای خودگردان چیست؟
مسئول مهمانشهر تربت‌جام از بی مِهری کمیساریا نسبت به اتباع افغانستانی یاد کرد و خاطرنشان ساخت: سال‌هاست کمیساریا کمک خود را به مهاجرین به صفر رسانده و در حال حاضر صرفا در مهمانشهرها ارزاقی شامل برنج، روغن، عدس، ماکارونی، شکر و آرد توزیع می‌کند.
نجارزاده ادامه داد: با شرایطی که پیش آمد، امکان این وجود نداشت که یک تنه از پس مدیریت مالی مهمانشهر بربیاییم و لذا شورای خودگردان مهاجرین را برای تأمین بودجه داخلی و جاری از میان ساکنین مهمانشهر راه‌اندازی کردیم که البته وزارت کشور مصوبه آن را سال 83 به مهمانشهرها ابلاغ کرده بود.
وی تصریح کرد: در این طرح هر چهار سال یکبار با نظارت ما برگزار و به انتخاب ساکنین مهمانشهر نمایندگان شورا مشخص می‌شوند، کاندیداها 40 نفر هستند که از میان آنها هفت نفر به عنوان اعضای شورای خودگردان منتخب خواهند شد و شورای در قالب رئیس، نائب رئیس، شهردار و چهار کمیته عمرانی، بانوان، بهداشتی و فرهنگی فعالیت می‌کند، همچنین در انتهای هر سال برآورد هزینه‌ای برای سال بعد انجام و در حقیقت بودجه سال بعد مصوب می‌شود.
مسئول مهمانشهر تربت‌جام در واکنش به این سؤال که ساکنین اینجا از قشر آسیب‌پذیر بوده و توانایی تأمین بودجه را ندارند، گفت: در هر صورت بودجه داخلی و هزینه‌های جاری مهمانشهر از این طریق باید تأمین شود و مضاف بر اینکه تقسیم هزینه‌ها میان خانوارها سبب شده سرانه هر خانواده ناچیز باشد، سال‌های گذشته 20 هزار تومان و امسال 40 هزار تومان است.
از بیمه سلامت تا کارت کارگری، همه رایگان
نجارزاده با اشاره به امتیازات داده شده به ساکنان مهمانشهر یادآور شد: از جمله مهمترین تسهیلات داده شده به ساکنان مهمانشهر این است که این افراد آسیب‌پذیر شناخته شده و هزینه‌ای برای کارت کارگری و بیمه سلامت از آنها گرفته نمی‌شود، یعنی صدور کارت کارگری و بیمه سلامت رایگان است و با چنین شرایطی آن دسته از اتباعی که تمکن مالی ندارند چرا در برابر سکونت در مهمانشهر مقاومت می‌کنند؟
افزایش آمار جرائم ربطی به حضور مهاجرین ندارد
وی ضمن انتقاد از برخی رسانه‌ها به علت نگاه مغرضانه به مردم افغانستان گفت: مهمانشهر نمونه‌ای از سالم‌ترین مکان‌های زندگی و در حقیقت مُهر باطل بر ادعای کسانی که می‌گویند مهاجرین افغانستان عامل افزایش جرم و جرائم هستند، شرایط اینجا را متصور شوید، سرپرست اغلب خانواده‌ها اینجا نیستند و برای کار به شهر می‌روند و در هر خانواده‌ای هم تقریبا یک یا دو پسر جوان وجود دارد، قاعدتا باید در چنین وضعیتی انتظار نزاع‌های پیاپی در این محیط کوچک یا موادری از این قبیل باشیم در صورتیکه که تعداد پرونده‌های تشکیل شده در کلانتری اینجا در سال شاید به دو یا سه مورد هم نرسد.
خبرهایی خوش از تسهیلات آموزشی و بهداشتی مهمانشهر
نجارزاده عنوان کرد: در تمامی بخش‌ها بویژه آموزشی و بهداشتی خدمات ویژه به مهاجرین داده می‌شود، آموزش و پروروش بهترین کادر آموزشی خود را به اینجا اعزام کرده و حدود 100 معلم در مجتمع‌های آموزشی مهمانشهر در حال تدریس هستند، همچنین در حوزه بهداشتی سه خانه بهداشت به همراه تیم پزشکی مجرب داریم که تمامی طرح‌ها و پروژه‌های بهداشتی پیشگیری مادر و نوزادان که در شهرها پیگیری می‌شود اینجا هم با همان کیفیت ارائه خدمات صورت می‌گیرد.
«محمد قاسم جوارشکیان» مدیر روابط عمومی اداره کل اتباع و امور مهاجرین خراسان رضوی نیز در این بازدید با اشاره به رویکردهای اصلی مهمانشهرها در قبال پناهندگان، گفت: توجه به حوزه معیشت، آموزش و بهداشت پناهندگان رویکرد مهمانشهر است و این سیاست‌ها را باید هر سال بیش از سال گذشته تقویت کنیم.
وی ادامه داد: آنچه مسلم بوده مدیریت پناهندگان نیازمند به کار و اتحاد میان دستگاهی دارد و خوشبختانه امروز حجم عظیمی از سازمان‌ها چه مرتبط و غیرمرتبط در میزبانی از مهاجرین سهم دارند و علت آنهم این بوده که مهاجرین میهمان ما هستند و ما باید به بهترین شکل میزبانی کنیم، آموزش و پرورش، بخش‌های پزشکی، اداره کل گاز، برق، آب و مخابرات و همچنین دستگاه‌های بسیار دیگری ما را در ارائه خدمات به پناهندگان کمک می‌کنند.
مدیر روابط عمومی اداره کل اتباع و امور مهاجرین خراسان رضوی گفت: برای مثال در حوزه قبوض آب، برق و گاز تمامی هزینه قبوض از همان سرانه‌ها پرداخت می‌شود و نکته این است که قبوض در اینجا با نرخ روستایی و کمتر از مشهد محسوب می‌شود که در نوع خود تسهیلات بزرگی به مهاجرین است.
جوارشکیان خاطرنشان کرد: خدمات بانکی خوبی در مهمانشهر به مهاجرین داده می‌شود و ما شعبه بانک کشاورزی را راه‌اندازی کرده‌ایم حتی چندین بار برندگان جوایز قرعه‌کشی بانک کشاورزی از مهاجرین ساکن در مهمانشهر بودند که دو خودرو برنده شدند.
وی در پاسخ به این سؤال که وضعیت بازگشت پناهندگان از مهمانشهر تربت‌جام در سال اخیر چگونه بوده، گفت: متأسفانه در چند سال اخیر هیچ بازگشتی نداشته‌ایم در صورتیکه باید سیاست‌ها طوری باشد تا زمینه بازگشت پناهندگان فراهم شود، در این مورد باید مسئولان افغانستانی بیشتر پای کار بیایند و زمینه را فراهم کنند.
گرچه پس از تشکیل حکومت در افغانستان نگاه کمیساریای سازمان ملل به پناهندگان افغانستانی در سایه‌ای از بی‌توجهی‌ها قرار گرفت اما توجه بر این مسأله حائز اهمیت است که وضعیت پناهندگان افغانستانی با گذشت بیش از سه دهه جنگ در کشورشان و مهاجرت به دیگر کشورها از جمله ایران بگونه‌ای است که نیاز به حمایت کمیساریا دارند و قرار ندادن این کشور حتی در اولویت‌های دسته چندمی خود روا نیست.
از سویی با وجود اینکه برخی از مسئولان امر صحبت از ضرورت بازگشت مهاجرین به کشورشان می‌کنند اما در پاسخ به آنها باید گفت بسترسازی مناسب برای بازگشت، امر مهمی بوده که نباید نادیده گرفته شود در غیر اینصورت تجربه ناموفق طرح بازگشت داوطلبانه مهاجرین افغانستان به کشورشان در سال 83 بار دیگر تکرار خواهد شد.
با وجود اینکه مهمانشهرها فضای مساعدی را برای زندگی قشر آسیب‌پذیر مهاجرین افغانستانی فراهم کرده اما بطور حتم این روند دارای نواقص و کاستی‌هایی است که تسنیم در شماره‌های بعد این گزارش بطور جزئی‌تر این نقاط ضعف را زیر ذره‌بین خود قرار می‌دهد.