سیستان و بلوچستان سرزمین گنج‌های پنهان، در هر گوشه‌ای از این دیار کهن گنجی بزرگ نهفته شده که معادن رنگارنگ با ذخیره افزون‌بر یکهزار و ۱۲۶ میلیون تن از جمله آنهاست، طلا، مس، آنتیموان، منگنز، تیتانیوم و دهها نوع دیگر این استان را به رنگین کمان معدن تبدیل کرده است.
به گزارش ایرنا کافی است چشمانمان را ببندیم و در تاریخ سفر کنیم به جایی که در ابتدا منابعی مانند سنگ چخماق از زمین استخراج شد اما زمان گذشت و گذشت با شناخت ماهیت سنگ‌ها، زمین و پردازش‌شان کم‌کم ساکنان این کره خاکی معادن زیادی را شناختند، فناوری‌ها آمدند و با شخم بر پیکره زمین اکتشافات رنگی دیگر گرفت آنچه از دل این زمین بیرون آمد روز به روز جهان را صنعتی‌تر و عرصه زیستی انسان‌ها را دگرگون‌تر کرد.
صنایع زاده معادن‌اند، با در نظر گرفتن چرخه کامل صنعت یعنی اکتشاف و استخراج مواد طبیعی و معدنی و تبدیل این مواد به تولیدات صنعتی شکل امروزی به خود گرفت و امروزه به جایی رسیده که چرخه صنایع هسته اصلی اقتصاد در جوامع پیشرفته و موتور محرک پیشرفت در کشورهای درحال توسعه را شکل دادند.
در بررسی کشورهای در حال توسعه و مسیر حرکت آنها در چرخه تبدیل مواد معدنی به تولیدات صنعتی به این نتیجه می رسیم که ایران در مسیر ورود به مرحله صنعتی عقب ماندگی‌های تاریخی فراوانی را تجربه کرده است.
با نگاهی به دهه‌های پیش در فاصله زمانی سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۰ شمسی بیشتر این عقب ماندگی‌ها مشهود است و می بینیم در تلاش های کشورمان برای بهره برداری از منابع و رسیدن به صنایع فعال، فقدان دانش فنی روز دنیا نقش اصلی را ایفا می کرده از طرفی این تلاش‌ها با ناکامی‌های دیگری چون اقتصاد تک محصولی نفت نیز همراه بود و توجه کافی به برخی‌از مناطق معدنی باپتانسیل بالا نمی شد.
ایران توانست در پیچ و خم‌های تاریخی و بعد از پیروزی انقلاب مسیر جدید خود را در شناخت ، اکتشاف و توسعه معادن بیابد و در این بین سیستان و بلوچستان با سبقه‌ی طولانی در حوزه معادن نقش مهمی در جایگاه معدنی کشورمان ایفا کرد.
سیستان و بلوچستان از منظر ساختار زمین شناسی خاستگاه مناسبی برای انواع مواد معدنی است تاریخ معادن این استان به کوره‌های قدیمی ذوب فلزات و سرباره‌های معدن مس چهل‌کوره در ناحیه گراغه و معادن متروکه مس بین خارستان و بیدستر و دامنه کوه تفتان باز می گردد. می توان گفت سن معدنکاری در چهل‌کوره سالهای ۲۲۸ تا ۴۴۸ پس از میلاد مسیح است.
توسعه پایدار سیستان و بلوچستان در گرو ظرفیت منابع معدنی
واژه سرزمین معادن رنگارنگ یا رنگین کمان معدن برای سیستان و بلوچستان زیبنده این استان مستعد و غنی است، وجود معادنی چون کرومیت، مس، منگنز، آهن، طلا، تیتانیوم و تالک، منیزیت، گل‌سفید، آنتیموان، فلدسپات خاک صنعتی، نیکل، کائولن، سیلیس و سنگ‌های ساختمانی به ویژه گرانیت نشان از این گنج های سنگی یا زیرسنگی دارد.
برای شناخت ابعاد معدنی سیستان و بلوچستان و اقداماتی که در زمینه کشف و بهره برداری از آنها انجام شده خبرنگار ایرنا در نشستی با داوود شهرکی رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان به بررسی بیشتر این موضوع پرداخته است.
وی در مورد وضعیت شاخص‌های اختصاصی این استان تا مرداد ۹۹ گفت: صدور پروانه اکتشاف معادن ۱۵۰ فقره با ظرفیت اشتغال ۴۵۰ نفر و سرمایه گذاری ۵۲ هزار و ۵۰۰ میلیون ریال، گواهی کشف ۱۹ فقره با ظرفیت ۳۱ هزارو ۶۳۹ هزار تن و سرمایه گذاری ۱۵ هزار و ۳۱۵ میلیون ریال و پروانه بهره برداری ۱۵۵ فقره با ظرفیت اشتغال ۲ هزار و ۸۳ نفر و سرمایه گذاری بالغ بر یک میلیون و ۹۰۷ هزار و ۳۷۸ ریال با استخراج پنج هزار و ۱۷۹ تن و ذخیره قطعی ۶۳۸ هزار و ۲۱۲تن انجام شده است.
رییس سازمان صمت سیستان و بلوچستان ادامه داد: ذخیره کلی موادمعدنی کشف شده در سیستان و بلوچستان تاکنون بالغ بر یکهزار و ۱۲۶ میلیون تن است که از این میزان ۷۶۳ میلیون تن در حال بهره برداری و ۳۶۳ میلیون تن نیز شناسایی شده که آماده واگذاری به سرمایه گذاران جهت بهره برداری است.
شهرکی افزود: از مجموع ذخایر معدنی کشف شده در سیستان و بلوچستان سهم مواد معدنی فلزی۲۴ درصد، غیرفلزی سه درصد، تزیینی و نما ۲۵ درصد و مواد معدنی مصالح ساختمانی ۴۸ درصد است.
وی با اشاره به پروژه‌های اکتشافی، میزان اشتغال و پیشرفت فیزیکی آنها گفت: پروژه اکتشافی جنگجا (مس- طلا) با ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی، پروژه اکتشافی خارستان - بیدستر(مس و عناصر وابسته) ۹۵ درصد پیشرفت فیزیکی، پروژه اکتشافی سرکهنو - سیاه جنگل(طلا) ۹۵ درصد پیشرفت، پروژه اکتشافی بزمان(طلا) ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی، تفتان (پلی متال) ۸۰ درصد پیشرفت و درنهایت نصرت‌آباد (منیزیت) با ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی و مجموعا برای ۱۷۵ نفر ایجاد اشتغال کرده اند.
با کامل شدن زنجیره اکتشاف و تولید از موادمعدنی خام تا تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و به دنبال آن شکوفایی صنعتی سیستان و بلوچستان وابستگی اقتصادی و صنعتی به منابع سوخت فسیلی کاهش می‌یابد و بهره‌مندی از سطح استانی به ملی ارتقا می یابد. با ایجاد این چرخه اصلی و بهره گیری از سایر ظرفیت ها و توانمندیهای موجود این استان از جمله تجارت، ترانزیت، کشاورزی و غیره، توسعه‌پایدار در سیستان و بلوچستان محقق می شود.
بازگشت معادن غیر فعال به چرخه تولید
معادن و قدرت‌های نهفته و آشکارش در اقتصاد و چرخه تولید نباید نادیده انگاشته شود در سطرهای قبل گفته شد که صنایع برای حیاتشان به تولیدات مواد معدنی نیاز دارند این مواد اگر نباشند صنایع کشورهای در حال توسعه خصوصا کشوری مانند ایران که شرایط فراهم آوردن الزامات اولیه صنایع خود را از سایر کشورهای جهان به دلیل حب و بغض های چندین ساله دشمنانش ندارد بسیار ضروری است اینجاست که نقش بازگشت معادن از چرخه خارج شده و احیا آنها روشن می‌شود.
در سالی که از سوی رهبر معظم انقلاب به سال جهش تولید نامگذاری شده ضروریست صنایعی فعال و پویا با پشتوانه قوی از معادن داشته باشیم.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان در خصوص پروژه احیاء فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس گفت: در سال گذشته (۹۸) ۲۰ واحد معدنی با سرمایه گذاری ۱۴۹ میلیارد ریال و اشتغال ۲۰۸ نفر احیاء شده و در سال ۹۹ برنامه ریزی برای بازگشت حداقل ۱۰ واحد معدنی غیرفعال به چرخه تولید صورت گرفته است.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معادن رونق دهنده تولید
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان درباره وضعیت سرمایه‌گذاری در معادن این استان گفت: هفت طرح کنسانتره آهن ایرانشهر، آنتیموان و فروکرم زاهدان، پرعیارسازی تیتانیوم فنوج، فرومنگنز زاهدان، شمش طلا زاهدان و آجر نسوز منیزیتی زاهدان از فرصت های سرمایه گذاری در این استان است.
وی در بیان دلایل توجیهی این هفت طرح بیان کرد: طرح کنسانتره آهن ایرانشهر به دلایل وجود ذخیره‌ای بالغ بر ۱۷۸ میلیون تن کانسنگ آهن پلاسری، ایجاد ارزش افزود، برآورد نیاز داخلی، ایجاد اشتغال و امنیت پایدار، رشد اقتصادی در این استان و استان های همجوار و سرمایه گذاری کل طرح به ارزش یکهزار و ۱۰۰ میلیارد ریال و اشتغالی بالغ بر ۳۵ نفر دارای توجیه است.
شهرکی افزود: طرح آنتیموان زاهدان به دلیل وجود ذخیره‌ای در حدود ۲۵۰ هزار تن کانسنگ آنتیموان، ایجاد اشتغال پایدار، رشد اقتصادی، ایجاد ارزش افزوده و تامین نیاز صنایع داخلی دارای اهمیت است.
وی ادامه داد: طرح فروکرم زاهدان به دلیل کمربند افیولیتی از شمال تا جنوب سیستان و بلوچستان و همچنین وجود ذخایر معدنی مناسب کرومیت (۳۴۶ هزار تن) در زاهدان و همچنین مطالعات اکتشافی جدید مواد معدنی فلز ، فعال شدن معادن کرومیت و استفاده از مواد معدنی دارا عیار پایین و میزان سرمایه‌گذاری یک هزار و ۶۵۰ میلیارد ریال با اشتغال بالغ بر ۵۵ نفر دارای توجیه است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان بیان کرد: طرح پرعیار سازی تیتانیوم فنوج به دلیل وجود ذخیره کشف شده بالغ بر ۴۹.۴ میلیون تن کانسنگ تیتانیوم، وجود پهنه اکتشافی بر روی زون افیولیتی ایرانشهر _ فاریاب و ظرفیت ۱۳۰ هزار تن ایملنت، ایجاد اشتغال پایدار، ارزش افزوده و تامین نیاز صنایع داخلی با سرمایه گذاری ۲ هزار و ۲۰۰ میلیارد ریالی و اشتغال ۱۵۰ نفر قابل توجه است.
وی گفت: طرح فرو منگنز زاهدان با ذخیره قطعی ۷۲۴ هزار و ۸۰۰ تن، فعال شدن معادن منگنز، جلوگیری از خام فروشی، ایجاد اشتغال پایدار و تامین نیاز داخلی با سرمایه گذاری یکهزار و ۲۰۰ میلیارد ریال و اشتغالی بالغ بر ۱۲۵ نفر دارای اهمیت است.
شهرکی طرح شمش طلا با ظرفیت ۱۰ میلیون کانسنگ و سرمایه سه هزار میلیاردی و اشتغال ۲۰۰ نفر در این استان و طرح آجر نسوز منیزیتی زاهدان با ظرفیت یک میلیون تن کانسنگ و سرمایه ۵۰۰ میلیارد ریالی و اشتغال ۱۵۰ نفر را از دیگر طرح های مهم معدنی سیستان و بلوچستان بر شمرد.
مجموع این طرح ها و فرصت های سرمایه گذاری در معادن سیستان و بلوچستان در نگاه نخست و به صورت مستقیم ۷۱۵ شغل ایجاد و ارزش افزوده بالایی را برای کشور فراهم خواهد کرد که به جد می توان ادعا کرد معادن گنج های پنهان این استان و یکی از عوامل توسعه پایدار هستند.
ایجاد کارخانه های استحصال طلا در سیستان و بلوچستان
معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان با اشاره به اهمیت احداث کارخانه‌های استحصال طلا در حوزه معادن گفت: ذخایر طلای سیستان و بلوچستان خوب بوده اما برای اقتصادی شدن نیاز به کارخانه های استحصال است که در سفر مدیر عامل شستا برای این مهم برنامه ریزی‌هایی شده و در صدد احداث کارخانه مورد نظر در شهرهای تفتان و بزمان هستیم.
محمودرضا رحمتیان افزود: در مجموع ۱۰ میلیون تن کانسنگ طلا تا کنون کشف شده که با اکتشافات جدید سازمان توسعه ونوسازی معادن(ایمیدرو) و شستا ذخایر بیشتری کشف خواهد شد که اهمیت احداث کارخانه استحصال این ماده معدنی را توجیه‌پذیر می کند.
وی در باره نحوه واگذاری معادن به اشخاص حقیقی و حقوقی گفت: هر شخص حقیقی و حقوقی در هر کجای ایران از طریق سامانه کاداس(ثبت و صدور مجوزهای معدنی) هر گونه موادمعدنی را از طبقه یک و ۲ طبق قانون ثبت و جهت انجام عملیات اکتشافی و در نهایت بهره برداری از آن ثبتکند در این زمینه هیچ منعی وجود نداشته و فرقی نمی کند این ماده معدنی طلا یا هر ماده معدنی دیگری باشد.
محمودرضا رحمتیان با اشاره به نحوه بهره مندی از مزایای معادن گفت: مجموعه‌های حقیقی و حقوقی هم عامل سرمایه گذاری در معادن هستند و هم با ثبت‌نام در سامانه کاداس از سایر سرمایه گذاران در این زمینه استفاده خواهند کرد.
وی بیان کرد: مردم ساکن در محدوده های معادن بیشتر از سایرین از مزایای آنها بهره‌مند می‌شوند بطوریکه در هر معدن نیروهای متخصص ساکن در محدوده آن بکارگیری می شوند و برای ساخت و تکمیل زیرساخت های مناطق شان نیز از مزایای معادن استفاده خواهند کرد.
معادن در مسیر توسعه صنایع و ایجاد توسعه پایدار برای هر شهر و کشوری سرشار از فرصت های گوناگون هستند، درسال‌های اخیر سیاست‌های کلان اقتصادی ایران بر متنوع کردن اقتصاد و افزایش سهم تولیدات غیرنفتی و خارج شدن از نگاه تک محصولی تاکید داشته است که در این زمینه، معادن سیستان و بلوچستان فرصت مبارکی را فراهم کرده که روز به روز نقش فعالتری در اقتصاد کشورمان و حتی کشورهای همجوار داشته باشد.
باتوجه به فقر دانش معدنی و زیر ساخت های لازم آن در کشورهای همسایه، جمهوری اسلامی ایران با وجود داشتن امکانات کشف و استخراج معادن، شبکه های راه آهن و حمل و نقل ارزان می تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند. این امتیازها در کنار هزینه سوخت ارزان، دسترسی به امکانات زیرساختی و یا تامین این امکانات با هزینه بسیار پایین زمینه مناسبی را برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در بخش معادن فراهم کرده است.
البته مهم است بدانیم تمهیدات دیگری مانند؛ تغییر تعرفه‌های گمرکی، حذف مالیات‌ها در بخش معادن و افزایش میزان وام و تسهیلات غیرنقدی برای اکتشاف و بهره برداری، تسریع در روند اجرای پروژه راه آهن چابهار به زاهدان برای سرمایه گذاران در سیستان و بلوچستان اطمینان خاطر را فراهم خواهد کرد.
علاوه بر این، دسترسی آسان به نیروی انسانی تحصیل کرده در زمینه معادن با گرایش‌های مختلف اهمیتی دو چندان در سیستان و بلوچستان دارد، آخرین یافته ها از آمار جمعیتی نشان می دهد این استان با ۶۷ درصد جمعیت زیر ۳۰ سال جوان‌ترین استان کشور محسوب می‌شود، این جمعیت جوان و تحصیل کرده با تمام گمنامی‌شان در کنار ظرفیت‌های معدنی گوناگون در این منطقه فرصت بی‌نظیر توسعه پایدار را برای پهناورترین استان ایران فراهم کرده است.
ارزش‌های نهفته معدنی سیستان و بلوچستان آن قدر فراوانند و تنه بر پیکره زیست بهتر در این استان می‌زنند که خارج از هر گونه اغراقی در نوشتار نخواهد گنجید اما به طور کلی می‌توان گفت سرمایه‌گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی این استان و شکوفا کردن معادن و ظرفیت‌های بالقوه آن و قدر دانستن جوانان نخبه و تحصیل کرده این دیار در توسعه این معادن با بستر ایجاد شغل‌های فراوان، بذر امید به زندگی و نشاط را براین استان کویری پاشیده و سفره‌ها را رنگین و جوانان را پویا خواهد ساخت.